تریبون هنر _ بابک صحرایی: فریبرز صالح بهمن سال ۱۳۹۴ در سن ۷۱ سالگی درگذشت. سفیر به کارگردانی فریبرز صالح اولین فیلم تاریخ سینمای ایران است که در سال ۱۳۶۰ درباره واقعه عاشورا ساخته شد. فیلمی خوش ساخت و خاطره انگیز که هنوز پس از  گذشت ۳۶ سال از مهمترین فیلم هایی است که درباره قیام امام حسین (ع) تولید شده است.

سفیر  با بازی فرامرز قریبیان در نقش اصلی، سال ۱۳۶۱ اکران می شود و به یکی از پرفروش ترین فیلمهای سال نمایشش تبدیل می شود و با توجه به اینکه در بیش از سه دهه گذشته هر ساله در ماه محرم در یکی از شبکه های تلویزیونی به نمایش در آمده می شود این فیلم را یکی از پرمخاطب ترین فیلم های سینمای ایران نیز دانست. فیلمی که در خاطرات میلیون ها ایرانی حک شده و نوستالژی نسل هایی است که در سه دهه اخیر آن را با رها تماشا کرده اند و هنوز هم دیدنش شیرینی خاصی دارد.

سال ۱۳۸۹، وقتی می خواستم در ماهنامه هفت نگاه که سردبیری اش را بر عهده داشتم به این فیلم بپردازم، نوشتن مطلبی درباره مراحل ساخت و تولید فیلم سفیر بسیار سخت بود. فریبز صالح کارگردان این فیلم سالها بود که از سینما فاصله گرفته بود و به همین خاطر هیچ کدام از اهالی سینما خبری از او نداشتند. حدود یک ماه زمان برد تا با پیگیری های بسیار توانستم شماره تلفنی از او پیدا کنیم. فریبز صالح از ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۹ تنها ۳ فیلم سفیر، مرگ پلنگ و سریال شیخ مفید را کارگردانی کرده بود و بسیاری از اهالی سینما فکر می کردند که از ایران کوچ کرده. فریبرز صالح اما در کنج فراموشی همچنان در سرزمین خودش نفس می کشید. با وجود آنکه هیچ تمایلی به مصاحبه و حضور در جمع های سینمایی نداشت پذیرفت که پس از سال ها درباره سفیر سخن بگوید. از ساخت سفیر تا  روز واقعه که قرار بوده کارگردانی اش را بر عهده داشته باشد اما به خاطر پاره ای از مسایل این اتفاق به سرانجام نمی رسد

این گفتگو آذرماه ۱۳۸۹ در ماهنامه هفت نگاه منتشر شد و خوشبختانه باعث بعد از سال ها مجددا فریبرز صالح مورد توجه قرار بگیرد و مسئولین و اهالی هنر متوجه شوند که هنوز در ایران زندگی می کند. هر بار که بعد از این گفتگو به مراسمی دعوت می شد و مورد تقدیر قرار می گرفت تماس کوتاهی می گرفت و با لحن مودب و رفتار فرهیخته گونه اش تشکر می کرد و به شوخی می گفت: «همه فکر می کردند مرده ام. شما برای ما دردسر درست کردی». گفتگوی کوتاهی که با فریبرز صالح داشتم را برای اولین در فضای مجازی منتشر می کنم که می توانید در سایت تریبون هنر بخوانید

چه شد که تصمیم به ساخت فیلم سفیر گرفتید و با توجه به امکانات اندک آن دوران مراحل ساخت این فیلم چگونه سپری شد؟
از طرف مرحوم شهید یوسف کلاهدوز که از فرماندهان زبده و ارشد سپاه بوده و علاقمندبه هنر هفتم دعوت شدم تا فیلمی در ارتباط با واقعه نینوا بسازم. البته جنبه هنری و کلاسیک این موضوع مربوط می شد به مقدمات و حواشی در این واقعه که در انظار عموم مخفی و ناشناخته مانده است. من محور سوژه را قیس بن مهر دادم که به عنوان سفیر از طرف حضرت امام حسین (ع) نزد اهالی کوفه می رود. اما آنچه بیشتر از هر چه برایم اهمیت داشت جذابیت و عمق تصاویری بود که بتواند فضا و زمان و روابط آن مقطع خاص تاریخی را به خوبی نشان دهد و مخاطب کاملا آن را حس کرده و در خود حل کند. اما همانطور که گفتید در آن زمان هیچگونه امکانات فنی و تدارکاتی که امروزه فراوان است وجود نداشت. حتی مشوق. هنوز حوزه هنری و بنیاد فارابی بر پا نشده بودند که این همه تجهیزات مدرن فراهم باشد. با دوربین های کهنه و پر سروصدا و چراغ های فرسوده زمانی که سی سال از آن گذشته. این کار را با رنجی فرساینده انجام دادم که هنوز بعد از سه دهه گاه خاطرم را با همه لذتش آزار می دهد.
وقتی پس از ۲۹ سال به این فیلم نگاه می کنید چه احساسی به آن دارید؟
فیلم سفیر یادگاری عزیز و ماندگار از دوران جوانی و اوج شور و عشقم به فیلمسازی بود. طبعا مثل زادگان خودم به آن عشق می ورزم، خوشحال می شوم وقتی می بینم هنوز هر ساله به عنوان اثری طرفه و عزیز در ایام خاص پخش می شود و مردم همچنان با اشتیاق آن را نگاه می کنند.
قرار بود فیلم سینمایی روز واقعه توسط شما کارگردانی شود. دلیل منتفی شدن ساخت این فیلم چه بود؟

روز واقعه برای ساخت، پرونده حجیم و غیر متعارفی دارد. اولین کاندیدا برای کارگردانی آن من بودم، توسط تهیه کننده ای که مجذوب سفیر شده بود و می خواست با روز واقعه اثرات مفید مثل سفیر را برای خود بهره برداری کند، اما ظاهرا در آن زمان توان تدارک هزینه کار را نداشت. من دوبار برای کارگردانی این فیلم قرارداد بستم، دوبار پیش قسط گرفتم. مدتها صرف تدارکات و پیش تولید آن شد، اما پس از پیداکردن لوکیشن های مناسب فیلمنامه، به دلیلی که گفتم و دلایل دیگر انجام آن میسر نشد. فیلمنامه چند بار دست به دست شد تا بالاخره به هدایت فیلم رسید.
سطح آثار ساخته شده با مضامین مذهبی در قالب فیلم سینمایی و سریال را در ۳۰ سال اخیر چگونه می بینید؟
سینما در یک قوس بلند که به نقطه ای مطلوب نزدیک شد از سوی دیگر نزول کرد و به وضعیتی رسید که حال می بینیم. هیچ اسمی برای این وضعیت نمی گذارم ولی همین قدر می گویم استعداد و ذوق و ظرافت و کمال ایرانی بسیار شریف تر و بالاتر از آن است که حاصلش این باشد که امروزه شاهد آن هستیم. آثار مذهبی هم همین وضع را دارد. بعد از اولین فیلم مذهبی بعد از انقلاب اتفاق چندان مهمی در حوزه فیلم های مذهبی نیفتاده است. البته سریال های سنگین و بسیار پر هزینه ای که تلویزیون با گشاده دستی برای شان مایه می گذارد، علیرغم نقاط قوت در مقاطعی از آن ها، چندان هم رسا و گویای عمق مضامین خود نیستند. با این هزینه های هنگفت باید آثاری بدیع تر و تاثیر گذارتر ساخته و پرداخته شود.
تاریخ گفتگو: آذر ۱۳۸۹

تاریخ انتشار :۸ مهر ۱۳۹۶

سفیر، روز واقعه و رستاخیز: سهم سینمای ایران از قیام عاشورا

مراسم تشییع احمدرضا احمدی برگزار شد

گزارش تصویری در تریبون هنر