تریبون هنر: بابک صحرایی در یادداشتی که در نشریه چلچراغ منتشر شده است به تحلیل رپ در موسیقی ایران پرداخته است

یادداشت بابک صحرایی را می توانید در تریبون هنر بخوانید:

موسیقی رپ در ذات قرار است خاستگاه بخش مهمی از اعتراض های اجتماعی باشد. اعتراضی که گستاخانه و بی پرده است. رپ با این فرم و نشانه توسط سیاهپوستان امریکایی متولد شد و به موفقیت رسید

در ایران به طور طبیعی به خاطر عدم انطباق رپ با شاخص های فرهنکی مورد تایید نهادهای نظارتی، جریان این موسیقی به شکل زیرزمینی متولد شد و ادامه پیدا کرد. جریانی که اگرچه درابتدا شاخص های ارزشمندی را به همراه داشت اما در زمان کوتاهی به بیراهه رفت و رپ فارسی به جای اعتراض های اجتماعی، بستری برای اعتراض های عاشقانه شد. عاشقانه های معترضی که بر اساس ساختار کلی رپ، همراه با تندی و خشونت کلامی و گاهی پرده دری های اخلاقی بودند که البته این خصوصیت از شاخص های در ساختار موسیقی رپ است

به شخصه افسوس می خورم که جریان رپ در مسیر اعتراض های اجتماعی که خاستگاه اصلی اش است ادامه پیدا نکرد. رپ فارسی می توانست با حفظ هویت اعتراضی خود تحول منحصر به فردی در موسیقی ایران ایجاد کند. کما اینکه جریان رپ فرسی زیر زمینی که اوایل دهه ۸۰ در داخل ایران شکل گرفت این نوید را می داد که مفهوم و فرم تازه و مهمی در حال اضافه شدن به موسیقی ایران و کلام همراه با آن است.

حتی در بخش عاشقانه هم رپ فارسی توانست به موفقیت های تازه ای دست پیدا کن اما این اتفاق عمومیت پیدا نکرد
رپ فارسی آنچنان که پیش بینی می شد نتوانست موفقیت خود را حفظ کند و اگر معدود چهره هایی مثل یاس با وجود تمام مشکلات به فعالیت خود ادامه نمی دادند، رپ فارسی شاید به پایان راه خود می رسید.

به شخصه رپ فارسی در بخش اجتماعی را بسیار ارزشمند می دانم و معتقدم نقدهای اجتماعی صورت گرفته در این بخش، گاهی اوقات از بهترین نمونه های موسیقی اعتراضی در ایران بوده اند. سرآمد این جریان را هم یاس می دانم. یاس از دو ویژگی مهم برخوردار است. اول اینکه از دانش قابل اعتنا و هوش تحلیلی منحصر به فردی برخوردار است. دوم اینکه در طی زمان ثابت کرد هنرمندی متعهد و اصیل است و به خاطر پول و کنسرت و به دست آوردی موقعیت های فردی، از آرمان هایی که در رپ دارد کوتاه نیامد. یاس می توانست با اندکی نرمش و یا گذشتن از باورهایش، لااقل از نظر مالی به موقعیت های بسیار بزرگی دست پیدا کند اما تن به این مساله نداد. به خصوص که در دو مورد خاص شاهد بوده ام که از پیشنهادهای مالی بسیار هنگفتی صرف نظر کرد تا همچنان یاس باقی بماند و از باورها و جهان بینی اش کناره نگیرد. در مجموع نیز با مرور رپ اجتماعی و اعتراضی در ۱۵ سال گذشته، آثار یاس سرآمد این جریان در رپ فارسی است

اشاره به نکته ای را از منظر کلام و شعر در مورد موسیقی رپ لازم می دانم
بسیار گفته شده که رپ همان بحر طویل فارسی است. این تشابه قطعا یک اشتباه ادبی است. بحر طویل که از دوره صفویه در ادبیات فارسی رواج پیدا کرد نوعی شعر یا نثر موزون است که برای بیان مطالب ظنز یا هزل به کار می رود. بحر طویل از منظر شعری شاخصه مهمش عدم تساوی مصرع هاست که فقط از این منظر با شعر رپ همخوانی دارد. یعنی تنها تشابه آنها، یک تشابه فرمی است. شاخص مهم رپ که اعتراض و بی پردگی اش در بیان است، به هیچ عنوان در بحر طویل دیده نمی شود. شاید رپ عاشقانه در بخش های سطحی نگرانه اش که طنزی را هم با خود به همراه دارد شباهتی به بحر طویل داشته باشد اما در کلیت جز از نظر عدم تساوی مصرع ها و خوانش سریع، هیچ سنخیتی با رپ به معنای واقعی ندارد

در پایان یک اشاره تاریخی در زمینه رپ فارسی شاید خارج از لطف نباشد. اگر خوانش سریع شعر را یکی از شاخص های رپ بدانیم، مونولوگ بهمن مفید در فیلم قیصر، اولین قطعه رپ فارسی است. آنجا که در قهوه خانه نشسته و خاطره تعریف می کند. خوانش سریع، کرکری خوانی، طنز جاری در مفهوم و فرم کلام که همراه با قافیه های درونی و هم آوایی های بیانی است همگی از شاخص های رپ است که اتفاقا این بخش از فیلم قیصر با گذشت ۴۸ سال، هنوز در خاطره مردم جاری است که نشان می دهد رپ از شاخص هایی برخوردار است که می تواند ماندگاری مهمی ایجاد کند. البته که هنگام ساخت فیلم قیصر و مونولوگ بهمن مفید، هیچ شناختی نسبت به موسیقی رپ در ایران وجود نداشت و در امریکا هم کمتر از ۱۰ سال از تولد رپ می گذشت

در کل امیدوارم رپ فارسی بتواند به شکل مناسبی به حیات خود ادامه بدهد و فقط شامل عاشقانه های معترض و بی پرده نباشد. اعتراض و نقد اجتماعی البته به شکل آگاهانه، مهم ترین شاخص رپ است که نباید فراموشش کنیم

نویسنده: بابک صحرایی

نشریه چلچراغ

آبان ۱۳۹۶

گزارش ویدئویی و کامل حضور رضا صادقی در کارگاه ترانه بابک صحرایی

در صفحه اینستاگرام تریبون هنر با ما همراه باشید

تاریخ انتشار :۲۷ آبان ۱۳۹۶

معرفی بازیگران نمایش بابک صحرایی

فرزاد حسنی و آرش فلاحت‌پیشه در «خانه دراکولا»

اکران مردمی فیلم «کارزار» با حضور هنرمندان برگزار شد