تریبون هنر: عنکبوت مقدس به کارگردانی علی عباسی پس از نمایش در جشنواره کن، حواشی بسیاری را ایجاد کرده و عمده این حواشی به دلیل زاویه دید جاری در فیلم است. برداشت برآمده از فیلم این چنین است که قتل های زنجیره ای سعید حنایی مربوط به نگرش مذهبی جاری در ایران است و در این اثنا بر اساس اظهار نظر برخی از کسانی که فیلم را دیده اند، به ساحت امام رضا (ع) نیز توهین شده است.

علی عباسی، کارگردان عنکبوت مقدس، ساخت دو فیلم دیگر به نام های «شلی» و «مرز» را در کارنامه هنری اش دارد. او اواخر دهه هفتاد از ایران به سوئد مهاجرت کرده است و فیلم «مرز» به کارگردانی او، از سوی سوئد برای حضور در بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان جوایز اسکار نیز انتخاب شد. این فیلم در جمع نامزدهای جوایز اسکار ۲۰۱۹ در بخش بهترین چهره‌پردازی نیز قرار گرفت اما موفق به کسب این جایزه نشد.

علی عباسی پس از مدتی اقامت در سوئد، به ایران بازگشت تا اولین فیلم بلندش را در ایران بسازد. در اوایل نیز قرار می شود محمد مهدی عسگرپور تهیه کنندگی اولین فیلم بلند او در ایران را بر عهده داشته باشد. محمدمهدی عسگرپور کارگردانی فیلم‌هایی چون «مهمان داریم» و «قدمگاه» را در کارنامه خود دارد و چهره‌ای موجه در سینمای ایران محسوب می‌شود.

به این ترتیب با اعلام تهیه کنندگی محمد مهدی عسگرپور، پیش تولید فیلم در ایران آغاز می شود و حتی لوکشین ها نیز بازبینی می شوند. بر اساس اعلام ابراهیم ایرج زاد، او پیش از علی عباسی درخواست پروانه ساخت فیلم عنکبوت را به ارشاد ارائه کرده است و علی عباسی را به سرفت فیلمنامه اش متهم کرده است. فیلمی که مثل عنکبوت مقدس به موضوع قتل های زنجیره ای سعید حنایی می پردازد و ایده ساخت یک فیلم سینمایی بر اساس زندگی این قاتل زنجیره ای، ابتدا توسط او مطرح شده و درخواست پروانه ساخت نیز به ارشاد ارائه شده است.

در ادامه  عنکبوت به کارگردانی ابراهیم ایرج زاد و تهیه کنندگی جواد نوروزبیگی موفق به اخذ مجوز ساخت شد و «عنکبوت مقدس» از سوی وزارت ارشاد رد شد.

با منتفی شدن ساخت عنکبوت مقدس در ایران، علی عباسی از ایران می رود قرار می شود فیلمش را به عنوان محصول مشترکی از آلمان، سوئد و دانمارک و با سرمایه‌گذاران خارجی در اردن بسازد، این برداشت وجود دارد که همین مساله، فیلمنامه ابتدایی او را دستخوش تغییر می کند تا با سفارشات و سیاست‌های کشورهای سرمایه‌گذار همراه شود و به این ترتیب فیلمنامه عنکبوت مقدس که قرار بود در ایران ساخته شود دچار تغییرات مهمی می شود. کما اینکه علی عباسی نیز در نشست خبری عنکبوت مقدس در جشنواره کن اعلام کرد که حاضر بوده برخی از نظرات وزارت ارشاد را در فیلمش لحاظ کند تا بتوانید آن را در ایران بسازد.

در زمان ساخته شدن عنکبوت مقدس در خارج از ایران، بر اساس اعلام شهاب حسینی، زمانی که مشغول بازی در فیلم «مست عشق» در کشور ترکیه بوده به او پیشنهاد می شود که در عنکبوت مقدس بازی کند که به خاطر نگرش جاری در فیلم، این پیشنهاد را رد می کند.

سعید حنایی کیست؟

سعید حنایی یک قاتل زنجیره‌ای در مشهد بوده که ۱۶ زن خیابانی را در اواخر دهه ۷۰ در این شهر به قتل می رساند. او زنان خیابانی را فریب می‌داد و به خانه خود می‌برد به قتل می‌رساند و همان زمان در رسانه‌ها به «عنکبوت» شهره شده بود، سعید حنایی بعد از دستگیری دلیل قتل های خود را پاک کردن جامعه از فساد اخلاقی و فاحشه گری عنوان کرد اما تحقیقات تکمیلی باعث رد نظرات او شد. مخصوصا که مشخص شد او به برخی از مقتولین تعرض کرده است. قاتلی که با آنکه می‌خواسته جامعه را از وجود زن‌های خیابانی پاکسازی کند اما براساس برخی مستندات پرونده هم‌زمان به آنها تعرض هم می‌کرده تا تناقضی در فعل و آنچه آن را عقیده می‌خواند وجود داشته باشد.

مستندی ساخته مازیار بهاری: منبع اصلی ساخت عنکبوت مقدس و عنکبوت

همزمان با روزهایی که سعید حنایی در انتظار حکمش بود مازیار بهاری به همراه تیمش در زندانی مستقر شد که سعید حنایی در آن به سر می‌برد و با انجام مصاحبه با او و خانواده اش، مستندی به اسم «و عنکبوت آمد» را ساخت

او طی یکی دو روز مصاحبه‌هایش را با سعید حنایی و بستگان درجه یکش همچون مادر، فرزند و همسر سعید حنایی انجام داد. تنها مستندی که گفت‌وگویی رسمی با سعید حنایی، خانواده‌اش و بریده‌هایی از دادگاه‌های او را در دل خود دارد.

مازیار بهاری در این مستند عمده دلیل سعید حنایی برای قتل‌ها را به دیدگاه مذهبی او مربوط مربوط می داند. پررنگ بودن باورهای مذهبی سعید حنایی برای ارتکاب به قاتل، وجه بارز موضوع مستند «و عنکبوت آمد» است که تنها منبع رجوع به نظرات و گفته های سعید حنایی و بستگانش است، به همین دلیل مستند مازیار بهاری به عنوان فیلمی جهت‌دار شناخته می شود و هیچگاه به صورت رسمی در ایران پخش و اکران نشد و حتی در روزهایی که جو عمومی جامعه و مطبوعات حول محور این قاتل می‌چرخید اقبالی از این مستند نشد اما حالا با گذشت ۲۰ سال به واسطه حواشی فیلم‌های متاخرتر با محوریت این پرونده، بریده فیلم‌های «و عنکبوت آمد» هم در فضای مجازی منتشر و به آن ارجاع می‌شود.

نظرات مهدی درفولی؛ مستند سازی که عنکبوت مقدس را دیده است

مهدی درفولی، مستندسازی که عنکبوت مقدس را در جشنواره کن دیده است، این فیلم را از نظر ساختاری ضعیف و از نظر موضوعی توهین آمیز می داند و می گوید در جشنواره کن نیز از نظر منتقدان خارجی وضعیت مناسبی در جدول امتیازهای‌شان نداشت و توانسته بود با اخذ امتیاز ۲، پایین‌تر از «برادران لیلا» بنشیند.

مهدی دزفولی تاکید می‌کند که «عنکبوت مقدس» دیدگاهی فراتر از روایت پرونده جنایی سعید حنایی را در دل خود داشته و از نظر فرم و محتوا در زمره فیلم‌های ضعیف به شمار می‌رود.

سیدمهدی دزفولی درباره واکنش مخاطبان خارجی نسبت به این فیلم سینمایی در زمان رونمایی از آن در این جشنواره توضیح داد:

«واقعیت این است که من امکان برخورد و صحبت با تک‌تک مخاطبان فیلم در جشنواره را نداشتم اما بر اثر نوع بازخوردهایی که به صورت عمومی شاهد بودم، افراد مختلف خیلی با فیلم ارتباط برقرار نکرده بودند. نمره‌ای هم که منتقدان بعدها به فیلم دادند و نتیجه آن هم منتشر شده است، نشان داد که فیلم مورد توجه منتقدان هم قرار نگرفته است چرا که چارچوب و اسلوب درستی از نظر سینمایی ندارد.»

مهدی دزفولی ادامه داد: «کارکرد این نوع از فیلم‌ها غالباً این است که جامعه ایران را جامعه‌ای کاملاً مخوف و ترسناک به تصویر درآورند که در آن آدم‌ها به‌صورت بالقوه قاتل هستند و این مساله هر آن می‌تواند به فعلیت تبدیل شود! گویی با یک جامعه مریض و در لایه‌های زیرین آدم‌کشی مواجه هستیم که حالا از دل آن یک سعید حنایی به‌وجود آمده استوی ادامه داد: کارکرد این نوع از فیلم‌ها غالباً این است که جامعه ایران را جامعه‌ای کاملاً مخوف و ترسناک به تصویر درآورند که در آن آدم‌ها به‌صورت بالقوه قاتل هستند و این مساله هر آن می‌تواند به فعلیت تبدیل شود! گویی با یک جامعه مریض و در لایه‌های زیرین آدم‌کشی مواجه هستیم که حالا از دل آن یک سعید حنایی به‌وجود آمده است. بازخوردی که از این تصویر در مخاطبان جشنواره کن به شخصه مشاهده کردم، بازخورد خوبی نبود. طبیعتاً با همه مخاطبان ارتباط و نظرخواهی نداشتم اما برداشت شخصی‌ام این است که فیلم از سوی این مخاطبان هم پسندیده نشد.»

دزفولی تأکید کرد: «اینکه در میان جوایز تنها خانم زهرا امیرابراهیمی توانست جایزه‌ای را کسب کند هم نشان می‌دهد کلیت فیلم از سوی هیأت داوران کن هم در بخش‌هایی ماننده فیلمنامه و کارگردانی مورد قبول نبوده است. اعطای جایزه به خانم امیرابراهیمی هم می‌تواند دلایل دیگری داشته باشد که من شخصاً نمی‌خواهم برچسبی بر آن بزنم اما آن را قابل تأمل می‌دانم.»

این مستندساز درباره پایبندی فیلم «عنکبوت مقدس» به مستندات پرونده واقعی سعید حنایی هم گفت: «واقعیت این است که بالاخره این پرونده وجود داشته و پیش‌تر هم مستندی توسط آقای مازیار بهاری با همان پس‌زمینه‌ای که توضیح دادم، درباره آن ساخته شده بود، اما فیلمی که در حال حاضر مشاهده می‌کنیم حتی نسبت به همان فیلم مستند هم وفادار نیست و به‌شدت همه ابعاد آن غلیظ شده است. ما با فیلمی مواجه‌ایم که سهم کم‌رنگی از واقعیت در آن وجود دارد، کمااینکه نقش اصلی فیلم با بازی زهرا امیرابراهیمی هم اساساً وجود خارجی نداشته است. فیلم در بهترین حالت می‌تواند اثری الهام‌گرفته از یک پرونده واقعی مربوط به اواخر دهه هفتاد باشد اما خیلی از نقش‌ها و کاراکترها در آن واقعی نیستند و زاییده خیال فیلمساز هستند. احتمالاً بهانه‌شان هم این است که خواهند گفت ما از ابتدا نمی‌خواستیم فیلم مستند بسازیم!»

او تأکید کرد: «مساله این است که به نظر می‌رسد این فیلم اساساً برای این ساخته شده است که یک فرهنگ و باور را تخریب کند و بابت آن هم این بهانه را می‌آورند که ما یک فیلم داستانی و غیرمستند ساخته‌ایم. در صورتی که اگر فردی واقعاً دغدغه نقد یک روند را در قالب فیلم داستانی داشته باشد، حداقل باید تلاش کند به اسلوب و چارچوب‌های روایی پایبند باشد و صرفاً به دنبال ساخت یک اثر چرک و سیاه نباشد.»

دزفولی در پایان تصریح کرد: «جایزه گرفتن این دست آثار در جشنواره‌هایی که زاویه جدی با فرهنگ و باور ما دارند هم قابل تأمل است. این فیلم‌ها هیچ‌گاه در کشورهایی مانند هند، روسیه، چین و یا حتی آمریکای جنوبی جایزه‌ای کسب نمی‌کنند و معمولاً در جشنواره‌های سینمایی آمریکایی و یا اروپایی جایزه کسب می‌کنند که زاویه این کشورها با جامعه ایرانی زیاد است.»

در صفحه اینستاگرام تریبون هنر با ما همراه باشید

تاریخ انتشار :۱۶ خرداد ۱۴۰۱

پاسخ جشنواره کن به تهدید اعتصاب کارکنان

اعتراض، اعتصاب و تعطیلی در کمین جشنواره کن